เข้าใจโรคมะเร็งศีรษะและลำคอ
ข้อมูลในหน้านี้อาจช่วยให้ท่านเข้าใจเกี่ยวกับการวินิจฉัยโรคมะเร็งศีรษะและลำคอและ สิ่งที่กำลังเกิดขึ้นกับร่างกายของท่านได้ดียิ่งขึ้น และอาจช่วยในการตัดสินใจในเรื่องสำคัญร่วมกับแพทย์ของท่าน
มะเร็งศีรษะ
และลำคอเกิดขึ้นที่ใด
เพื่อช่วยให้ท่านเข้าใจได้ยิ่งดีขึ้นว่าโรคมะเร็งศีรษะและลำคอชนิดต่างๆ เกิดขึ้นได้อย่างไร ท่านควรทราบข้อมูลเกี่ยวกับกายวิภาคของอวัยวะแต่ละส่วน
ปาก
ท่านใช้ปากในการพูด ลิ้มรส เคี้ยว หัวเราะ จูบ และอื่นๆ อีกมากมาย แต่ท่านรู้จักส่วนต่างๆ ที่ประกอบรวมกันเป็นปากของท่านหรือไม่ ปาก ซึ่งมีชื่อเรียกอีกอย่างว่า ช่องปาก (oral cavity) ประกอบด้วยริมฝีปาก เหงือก ด้านบนและด้านล่างของปาก (รวมถึงใต้ลิ้น) ลิ้นส่วนหน้าสองในสาม และเยื่อบุกระพุ้งแก้มและริมฝีปาก และยังรวมถึงบริเวณเหงือกหลังฟันที่งอกขึ้นมาชุดสุดท้าย มะเร็งสามารถเกิดขึ้นได้ในบริเวณต่างๆ เหล่านี้
ลำคอ
ลำคอ เรียกอีกอย่างว่า คอหอย (pharynx) ซึ่งเป็นท่อยาว 5 นิ้ว ที่มีจุดเริ่มต้นจากด้านหลังของจมูกและทอดลงมาที่คอ ลำคอ ทำหน้าที่ควบคุมให้อาหารและเครื่องดื่มที่ท่านรับประทานเคลื่อนลงไปที่กระเพาะอาหาร และให้อากาศที่ท่านหายใจเข้าไป ที่ปอดหากตำแหน่งมะเร็งของท่านอยู่ในลำคอ แพทย์อาจเรียกมะเร็งนั้นว่า มะเร็งลำคอ หรืออาจมีการระบุชื่อเฉพาะเจาะจงมากขึ้นดังต่อไปนี้
- มะเร็งหลังโพรงจมูก (nasopharyngeal cancer) หากมะเร็งอยู่ที่ส่วนบนของลำคอหลังจมูก บริเวณส่วนนี้ของลำคอ เรียกว่า คอหอยหลังโพรงจมูก (nasopharynx)
- มะเร็งคอหอยหลังช่องปาก (oropharyngeal cancer) หากมะเร็งอยู่ที่กลางลำคอ ซึ่งประกอบด้วยโคนลิ้น ต่อมทอนซิล หรือด้านหลังของปาก บริเวณส่วนนี้ของลำคอเรียกว่าคอหอยหลังช่องปาก (oropharynx)
- มะเร็งคอหอยส่วนล่าง (hypopharyngeal cancer) หากมะเร็งอยู่ที่ส่วนล่างของลำคอ ซึ่งเรียกว่า คอหอยส่วนล่าง (hypopharynx)
กล่องเสียง
เมื่อท่านพูดคุย ร้องเพลง หัวเราะ คำราม หรือออกเสียงใดๆ ก็ตาม ท่านกำลังใช้กล่องเสียง (larynx) อยู่ ส่วนที่สำคัญของศีรษะและลำคอนี้เป็นทางเดินเล็กๆ เพื่อให้อากาศผ่านเข้าออกระหว่างปอดและลำคอ ซึ่งประกอบด้วยเส้นเสียง ลูกกระเดือก และแผ่นเนื้อเยื่อเล็ก ๆ ที่เรียกว่า ฝาปิดกล่องเสียง (epiglottis) เช่นเดียวกับลำคอ กล่องเสียง แบ่งออกเป็น 3 ส่วนดังนี้
- ส่วนที่อยู่เหนือชุดสายเสียง (supraglottis): ส่วนบนของกล่องเสียงที่อยู่เหนือสายเสียง
- ชุดสายเสียง (glottis): ส่วนตรงกลางของกล่องเสียง ซึ่งเป็นที่ตั้งของสายเสียง
- ส่วนที่อยู่ใต้ชุดสายเสียง (subglottis): ส่วนล่างของกล่องเสียง
โพรงอากาศข้างจมูกและโพรงจมูก
รอบๆ จมูกมีกระดูกอยู่หลายชิ้น ช่องขนาดเล็ก ๆ ภายในกระดูกเหล่านี้เต็มไปด้วยอากาศ และเรียกว่าโพรงอากาศข้างจมูก (paranasal sinus) โพรงอากาศข้างจมูกมีอยู่ 4 คู่ดังนี้
- โพรงอากาศในกระดูกโหนกแก้ม (maxillary sinus): อยู่ในโหนกแก้มทั้งสองข้างของจมูกใต้ดวงตา
- โพรงอากาศในกะโหลกส่วนหน้าผากระหว่างคิ้วทั้งสองข้าง (frontal sinus): อยู่เหนือดวงตาและคิ้ว
- โพรงอากาศระหว่างเบ้าตาและด้านข้างของจมูก (ethmoidal sinus): อยู่เหนือจมูกระหว่างดวงตา
- โพรงอากาศในกระดูกส่วนที่เป็นฐานสมอง (sphenoid sinus): อยู่ระหว่างดวงตา แต่อยู่ลึกลงไปที่ด้านหลังของจมูก
โพรงจมูก (nasal cavity) คือ ช่องว่างภายในจมูกและทอดยาวออกไปตามด้านบนของเพดานปาก ก่อนจะโค้งลงมาบรรจบกับคอส่วนบน
ต่อมนํ้าลาย
ท่านมีทั้งต่อมนํ้าลายหลักและต่อมนํ้าลายรอง ต่อมนํ้าลายหลักมีอยู่ 3 คู่ ดังนี้
- ต่อมนํ้าลายหน้าหู (parotid gland): เป็นต่อมนํ้าลายขนาดใหญ่สุด อยู่ใต้และด้านหน้าต่อจากหูทั้งสองข้าง
- ต่อมนํ้าลายใต้ลิ้น (sublingual gland): อยู่ใต้ลิ้นที่พื้นปาก
- ต่อมนํ้าลายใต้ขากรรไกร (submandibular gland): อยู่ใต้ขากรรไกร
นอกจากนี้ ยังมีต่อมนํ้าลายรองที่มองไม่เห็นกระจายอยู่ทั่วช่องปาก ส่วนใหญ่จะอยู่ที่ลิ้น เยื่อบุริมฝีปาก ด้านบนของช่องปาก ภายในแก้ม จมูก โพรงอากาศ และกล่องเสียง
เหตุใดเซลล์บางเซลล์ถึงกลายเป็นมะเร็ง
แม้ว่าเรามักจะไม่สามารถระบุตัวกระตุ้นที่แน่ชัดได้ แต่ปัจจัยบางอย่างอาจมีแนวโน้มที่จะทำให้เกิดมะเร็งได้มากขึ้น รวมถึงตัวเลือกการใช้ชีวิต (การสูบบุหรี่ การดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ การสัมผัสกับสารพิษ) พันธุกรรม (แนวโน้มที่จะเป็นมะเร็ง ซึ่งท่านได้รับสืบทอดมาจากคนในครอบครัว) และเชื้อไวรัสบางชนิด
โรคมะเร็งศีรษะและลำคอชนิดต่างๆ
โรคมะเร็งศีรษะและลำคอมีอยู่ด้วยกันหลายชนิด โดยที่เซลล์มะเร็งหรือเนื้องอกเกิดขึ้นในช่องปาก ลำคอ กล่องเสียง โพรงอากาศข้างจมูกและโพรงจมูก หรือต่อมนํ้าลาย
ชนิดสเควมัสเซลล์คาร์ซิโนมา (squamous cell carcinoma)
ชั้นของเซลล์ที่มีลักษณะแบนราบและบาง เรียกว่า สเควมัสเซลล์ เป็นเยื่อบุของเนื้อเยื่อชั้นนอกสุดที่ความชุ่มชื้นภายในศีรษะและคอ หากท่านตรวจดูเซลล์เหล่านี้ด้วยกล้องจุลทรรศน์ ท่านอาจเห็นว่าเซลล์เหล่านี้มีลักษณะคล้ายเกล็ดปลา มะเร็งศีรษะและลำคอส่วนใหญ่ ประมาณร้อยละ 90 เริ่มเกิดในเซลล์เหล่านี้ เมื่อเกิดเซลล์มะเร็งขึ้น มะเร็งนี้ จะเรียกว่า มะเร็งศีรษะและลำคอชนิด สเควมัสเซลล์คาร์ซิโนมา (Head and Neck Squamous Cell Carcinoma, HNSCC) หรือเรียกสั้นๆ ว่า ชนิดสเควมัสเซลล์คาร์ซิโนมา
ชนิดอะดีโนคาร์ซิโนมา (adenocarcinoma)
มะเร็งศีรษะและลำคอที่พบได้น้อยกว่าเรียกว่า ชนิดอะดีโนคาร์ซิโนมา มะเร็งชนิดอะดีโนคาร์ซิโนมาก่อตัวขึ้นในเนื้อเยื่อชนิดต่างๆ ซึ่งเป็นเยื่อบุของส่วนต่างๆ ของศีรษะและลำคอ ซึ่งต่างจากชนิดสเควมัสเซลล์คาร์ซิโนมา เนื้อเยื่อนี้เรียกว่า เนื้อเยื่อต่อม และทำหน้าที่ผลิตเมือกและของเหลวอื่นๆ มะเร็งศีรษะและลำคอชนิดอะดีโนคาร์ซิโนมามักจะส่งผลต่อโพรงอากาศข้างจมูก หรือต่อมนํ้าลาย ไม่ใช่ช่องปาก ลำคอ หรือกล่องเสียง
ผลตรวจบางอย่างอาจส่งผลต่อทางเลือกในการรักษา
การตรวจตัวบ่งชี้ทางชีวภาพ (Biomaker testing) สามารถช่วยในการวินิจฉัยโรคมะเร็ง และกำหนดทางเลือกในการรักษาสำหรับโรคมะเร็งศีรษะและลำคอบางชนิด
การแบ่งระยะของโรคมะเร็งศีรษะและลำคอ
การแบ่งระยะคืออะไรและมีวิธีการอย่างไร
การแบ่งระยะเป็นวิธีในการอธิบายเกี่ยวกับมะเร็ง ระยะของมะเร็งจะทำให้ท่านทราบเกี่ยวกับตำแหน่งของมะเร็ง ขนาดของมะเร็ง มีการแพร่กระจายไปยังเนื้อเยื่อใกล้เคียงหรือไม่ และมีการแพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองที่อยู่ใกล้เคียง หรือส่วนอื่นๆ ของร่างกายหรือไม่ การแบ่งระยะเป็นขั้นตอนที่สำคัญอย่างยิ่งบนกระบวนการรักษาโรคมะเร็งของผู้ป่วยและใช้เพื่อช่วยตัดสินใจว่าจะใช้วิธีการรักษาใด เพื่อต่อสู้กับโรคมะเร็ง ดังนั้น ก่อนที่ท่านและแพทย์ของท่านจะวางแผนการรักษา ท่านจำเป็นจะต้องได้รับการตรวจหาระยะของมะเร็ง
โรคมะเร็งศีรษะและลำคอแบ่งเป็น 5 ระยะ
การแบ่งระยะของโรคมะเร็งศีรษะและลำคอจะแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับตำแหน่งซึ่งเป็นจุดกำเนิดของมะเร็ง โรคมะเร็งมีอยู่ 5 ระยะ (stage) นั่นคือ ระยะที่ 0 ถึงระยะที่ 4 โดยทั่วไป ตัวเลขยิ่งสูงเท่าไหร่ มะเร็งก็จะยิ่งแพร่กระจายมากขึ้นเท่านั้น โรคมะเร็งศีรษะและลำคอสามารถเกิดขึ้นได้ในหลายตำแหน่งที่แตกต่างกัน และเกณฑ์ในการแบ่งระยะจะแตกต่างกันเล็กน้อย ขึ้นอยู่กับตำแหน่งที่เป็นจุดกำเนิดของมะเร็ง นอกจากนี้ การแบ่งระยะยังสามารถช่วยให้แพทย์พยากรณ์โรคของท่านได้ ซึ่งเป็นการอธิบายว่าโรคมะเร็งของท่านอาจมีโอกาสกลับมาเป็นซํ้าหรือไม่
โรคมะเร็งศีรษะและลำคอระยะที่ 0
มะเร็งระยะที่ 0 หมายถึง พบเซลล์มะเร็งในเยื่อบุของบริเวณที่เป็นมะเร็ง (เช่น ช่องปากหรือลำคอ เป็นต้น) แต่ยังไม่ลุกลามเข้าไปในเนื้อเยื่อที่อยู่ลึกลงไป มะเร็งระยะที่ 0 เรียกอีกอย่างว่า มะเร็ง ณ จุดกำเนิด (carcinoma in situ) คำว่า “in situ” เป็นภาษาละติน ที่แปลว่า "ในตำแหน่ง" ซึ่งเป็นการบ่งบอกว่าเซลล์มะเร็งปรากฏขึ้นในบริเวณที่จำกัด
โรคมะเร็งศีรษะและลำคอระยะที่ 1
มะเร็งระยะที่ 1 ส่วนใหญ่มีขนาด 2 เซนติเมตรหรือเล็กกว่า และยังไม่ได้แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองหรือส่วนอื่นๆ ของร่างกาย
โรคมะเร็งศีรษะและลำคอระยะที่ 2
มะเร็งระยะที่ 2 ส่วนใหญ่มีขนาดใหญ่กว่า 2 เซนติเมตร แต่เล็กกว่า 4 เซนติเมตร และยังไม่ได้แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองหรือส่วนอื่น ๆของร่างกาย
โรคมะเร็งศีรษะและลำคอระยะที่ 3
มะเร็งระยะที่ 3 โดยทั่วไป มะเร็งระยะที่ 3 จะมีลักษณะอย่างใดอย่างหนึ่งใน 2 อย่างนี้
- เนื้องอกมีขนาดใหญ่กว่า 4 เซนติเมตร หรือ
- ได้แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองที่คอด้านเดียวกันกับเนื้องอก และต่อมนํ้าเหลืองนั้นมีขนาดเล็กกว่า 3 เซนติเมตร
โรคมะเร็งศีรษะและลำคอระยะที่ 4
มะเร็งระยะที่ 4 เป็นระยะของโรคมะเร็งศีรษะและลำคอที่มีการลุกลามมากที่สุด อาจมีขนาดเท่าใดก็ได้และได้มีการแพร่กระจายไปแล้ว มะเร็งอาจแพร่กระจายได้หลายเส้นทาง ซึ่งได้แก่
- แพร่กระจายไปยังส่วนอื่นๆ ของศีรษะและลำคอ
- แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองซึ่งมีขนาดใหญ่กว่า 3 เซนติเมตร ที่คอด้านเดียวกันกับเนื้องอก
- แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองหลายต่อมซึ่งมีขนาดใดๆ ที่คอด้านเดียวกันกับเนื้องอก
- แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองต่อมเดียวซึ่งมีขนาดใดๆ ที่คอด้านตรงข้ามกับเนื้องอก
- แพร่กระจายไปยังส่วนที่อยู่ห่างออกไปของร่างกาย เช่น ปอด หรือตับ
ภาษาที่หลากหลายเกี่ยวกับการแบ่งระยะ
การแบ่งระยะอาจทำให้รู้สึกสับสน และสิ่งหนึ่งที่ทำสับสน ก็คือ ภาษา ตัวอย่างเช่น ระบบการแบ่งระยะ ที่อธิบายข้างต้นถูกกำหนดโดยวิธีการแบ่งระยะแบบทีเอ็นเอ็ม (TNM system)
TNM ย่อมาจาก เนื้องอก (tumor), ต่อมนํ้าเหลือง (node), การแพร่กระจาย (metastasis) และใช้ตัวอักษรและตัวเลขเพื่ออธิบายขนาดและความลึกของเนื้องอก (T), มีการแพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองแล้วหรือไม่ (N) และมีการแพร่กระจายไปยังส่วนต่างๆ ของร่างกายนอกเหนือจากต่อมนํ้าเหลืองหรือไม่ (M) ท่านอาจเคยได้ยินตัวเลขและตัวอักษรเหล่านี้ที่ใช้อธิบายมะเร็งที่ท่านเป็นมาบ้างแล้ว ตัวอย่างเช่น มะเร็งปาก (ช่องปาก) ที่ได้แพร่กระจายไปยังกระดูกหรือผิวหนังบริเวณขากรรไกรหรือใบหน้า กล้ามเนื้อที่อยู่ลึก ลงไปของลิ้น หรือโพรงอากาศ ได้แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองที่อยู่ด้านเดียวกัน 1 ต่อม แต่ต่อมนํ้าเหลืองนั้นมีขนาดไม่เกิน 3 เซนติเมตร และยังไม่ได้แพร่กระจายไปยังอวัยวะหรือตำแหน่งใดๆ ที่อยู่ห่างออกไป มะเร็งนี้จะถูกระบุว่าเป็น ระยะที่ 4A (T4a N1 M0)
วิธีการแบ่งระยะนี้อาจจะเข้าใจยาก ดังนั้นท่านควรพูดคุยกับแพทย์ของท่านเพิ่มเติม
บทความอื่นๆ
TH-OHN-00002 10/2023
ความร่วมมือ
