เข้าใจโรคมะเร็งศีรษะและลำคอ
ข้อมูลในหน้านี้อาจช่วยให้ท่านเข้าใจเกี่ยวกับการวินิจฉัยโรคมะเร็งศีรษะและลำคอและ สิ่งที่กำลังเกิดขึ้นกับร่างกายของท่านได้ดียิ่งขึ้น และอาจช่วยในการตัดสินใจในเรื่องสำคัญร่วมกับแพทย์ของท่าน
มะเร็งศีรษะและลำคอ ตำแหน่ง
ปัจจัยเสี่ยง และระยะต่างๆ
ข้อมูลในหน้านี้อาจช่วยให้ท่านเข้าใจเกี่ยวกับการวินิจฉัยโรคมะเร็งศีรษะและลำคอและ สิ่งที่กำลังเกิดขึ้นกับร่างกายของท่านได้ดียิ่งขึ้น และอาจช่วยในการตัดสินใจในเรื่องสำคัญร่วมกับแพทย์ของท่าน
มะเร็งศีรษะและลำคอ คืออะไร
มะเร็งศีรษะและลำคอ หมายถึงมะเร็งที่เกิดขึ้นในอวัยวะต่างๆ ที่อยู่ในบริเวณศีรษะและลำคอ เช่น ลำคอ ช่องปาก กล่องเสียง โพรงอากาศข้างจมูกและโพรงจมูก หรือต่อมนํ้าลาย และอาจลุกลามไปยังบริเวณอื่นได้
การตรวจตัวบ่งชี้ทางชีวภาพ (Biomaker testing) สามารถช่วยในการวินิจฉัยโรคมะเร็ง และกำหนดทางเลือกในการรักษาสำหรับโรคมะเร็งศีรษะและลำคอบางชนิด
ตำแหน่งในการเกิด มะเร็งศีรษะและมะเร็งลำคอ
มะเร็งศีรษะและลำคอ เป็นมะเร็งที่เกิดขึ้นในอวัยวะต่างๆ ที่อยู่ในบริเวณศีรษะและลำคอ ซึ่งหมายถึงอวัยวะดังต่อไปนี้
เซลล์มะเร็งสามารถเกิดขึ้นได้ในบริเวณปาก ซึ่งเป็นอวัยวะที่ใช้ในการพูด ลิ้มรส เคี้ยว หัวเราะ จูบ และอื่นๆ ประกอบไปด้วยริมฝีปาก เหงือก ด้านบนและด้านล่างของปาก (รวมถึงใต้ลิ้น) ลิ้นส่วนหน้าสองในสาม และเยื่อบุกระพุ้งแก้มและริมฝีปาก และยังรวมถึงบริเวณเหงือกหลังฟันที่งอกขึ้นมาชุดสุดท้าย
เซลล์มะเร็งอาจเกิดขึ้นในบริเวณลำคอหรือ คอหอย ซึ่งเป็นท่อยาว 5 นิ้ว ที่มีจุดเริ่มต้นจากด้านหลังของจมูกและทอดลงมาที่คอ
ลำคอ ทำหน้าที่ควบคุมให้อาหารและเครื่องดื่มที่ท่านรับประทานเคลื่อนลงไปที่กระเพาะอาหาร และให้อากาศที่ท่านหายใจเข้าไปที่ปอด
• มะเร็งหลังโพรงจมูก (nasopharyngeal cancer) หากมะเร็งอยู่ที่ส่วนบนของลำคอหลังจมูก บริเวณส่วนนี้ของลำคอ เรียกว่า คอหอยหลังโพรงจมูก (nasopharynx)
• มะเร็งคอหอยหลังช่องปาก (oropharyngeal cancer) หากมะเร็งอยู่ที่กลางลำคอ ซึ่งประกอบด้วยโคนลิ้น ต่อมทอนซิล หรือด้านหลังของปาก บริเวณส่วนนี้ของลำคอเรียกว่าคอหอยหลังช่องปาก (oropharynx)
• มะเร็งคอหอยส่วนล่าง (hypopharyngeal cancer) หากมะเร็งอยู่ที่ส่วนล่างของลำคอ ซึ่งเรียกว่า คอหอยส่วนล่าง (hypopharynx)
กล่องเสียง คืออวัยวะที่ใช้เพื่อเปร่งเสียง ไม่ว่าจะเป็นการพูดคุย ร้องเพลง หัวเราะ คำราม หรือออกเสียงใดๆ ก็ตาม เป็นทางเดินเล็กๆ เพื่อให้อากาศผ่านเข้าออกระหว่างปอดและลำคอ ซึ่งประกอบด้วยเส้นเสียง ลูกกระเดือก และแผ่นเนื้อเยื่อเล็กๆ ที่เรียกว่า ฝาปิดกล่องเสียง (epiglottis) เช่นเดียวกับลำคอ
กล่องเสียง แบ่งออกเป็น 3 ส่วนดังนี้
• ส่วนที่อยู่เหนือชุดสายเสียง (supraglottis): ส่วนบนของกล่องเสียงที่อยู่เหนือสายเสียง
• ชุดสายเสียง (glottis): ส่วนตรงกลางของกล่องเสียง ซึ่งเป็นที่ตั้งของสายเสียง
• ส่วนที่อยู่ใต้ชุดสายเสียง (subglottis): ส่วนล่างของกล่องเสียง
รอบๆ จมูกมีกระดูกอยู่หลายชิ้น ช่องขนาดเล็กๆ ภายในกระดูกเหล่านี้เต็มไปด้วยอากาศ และเรียกว่าโพรงอากาศข้างจมูก หรือ ไซนัส (paranasal sinus)
โพรงอากาศข้างจมูกมีอยู่ 4 คู่ดังนี้
• โพรงอากาศในกระดูกโหนกแก้ม (maxillary sinus): อยู่ในโหนกแก้มทั้งสองข้างของจมูกใต้ดวงตา
• โพรงอากาศในกะโหลกส่วนหน้าผากระหว่างคิ้วทั้งสองข้าง (frontal sinus): อยู่เหนือดวงตาและคิ้ว
• โพรงอากาศระหว่างเบ้าตาและด้านข้างของจมูก (ethmoidal sinus): อยู่เหนือจมูกระหว่างดวงตา
• โพรงอากาศในกระดูกส่วนที่เป็นฐานสมอง (sphenoid sinus): อยู่ระหว่างดวงตา แต่อยู่ลึกลงไปที่ด้านหลังของจมูก
โพรงจมูก (nasal cavity) คือ ช่องว่างภายในจมูกและทอดยาวออกไปตามด้านบนของเพดานปาก ก่อนจะโค้งลงมาบรรจบกับคอส่วนบน
ต่อมนํ้าลาย มีทั้งต่อมนํ้าลายหลักและต่อมนํ้าลายรอง โดยต่อมนํ้าลายหลักมีอยู่ 3 คู่ ดังนี้
• ต่อมนํ้าลายหน้าหู (parotid gland): เป็นต่อมนํ้าลายขนาดใหญ่สุด อยู่ใต้และด้านหน้าต่อจากหูทั้งสองข้าง
• ต่อมนํ้าลายใต้ลิ้น (sublingual gland): อยู่ใต้ลิ้นที่พื้นปาก
• ต่อมนํ้าลายใต้ขากรรไกร (submandibular gland): อยู่ใต้ขากรรไกร
นอกจากนี้ ยังมีต่อมนํ้าลายรองที่มองไม่เห็นกระจายอยู่ทั่วช่องปาก ส่วนใหญ่จะอยู่ที่ลิ้น เยื่อบุริมฝีปาก ด้านบนของช่องปาก ภายในแก้ม จมูก โพรงอากาศ และกล่องเสียง
ปัจจัยเสี่ยงในการเกิดเซลล์มะเร็ง
แม้ว่าเราอาจจะไม่สามารถระบุสาเหตุที่แน่ชัดของการเกิดโรคมะเร็ง แต่ปัจจัยเสี่ยงบางอย่างอาจเพิ่มแนวโน้มในการเกิดมะเร็งได้ ดังนี้
• ตัวเลือกการใช้ชีวิต เช่น การสูบบุหรี่ การดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ การสัมผัสกับสารพิษ
• พันธุกรรม แนวโน้มที่จะเป็นมะเร็งที่ได้รับสืบทอดมาจากคนในครอบครัว
• เชื้อไวรัสบางชนิด
มะเร็งศีรษะและมะเร็งลำคอชนิดต่างๆ
โรคมะเร็งศีรษะและลำคอมีอยู่ด้วยกันหลายชนิด โดยที่เซลล์มะเร็งหรือเนื้องอกเกิดขึ้นในช่องปาก ลำคอ กล่องเสียง โพรงอากาศข้างจมูกและโพรงจมูก หรือต่อมนํ้าลาย
ชั้นของเซลล์ที่มีลักษณะแบนราบและบาง เรียกว่า สเควมัสเซลล์ เป็นเยื่อบุเนื้อเยื่อชั้นนอกสุดภายในศีรษะและคอ มีลักษณะคล้ายเกล็ดปลา
มะเร็งศีรษะและลำคอส่วนใหญ่ ประมาณร้อยละ 90 เริ่มเกิดในเซลล์เหล่านี้ เมื่อเกิดเซลล์มะเร็งขึ้น มะเร็งนี้ จะเรียกว่า มะเร็งศีรษะและลำคอชนิด สเควมัสเซลล์คาร์ซิโนมา (Head and Neck Squamous Cell Carcinoma, HNSCC) หรือเรียกสั้นๆ ว่า ชนิดสเควมัสเซลล์คาร์ซิโนมา
มะเร็งศีรษะและลำคอที่พบได้น้อยกว่าเรียกว่า ชนิดอะดีโนคาร์ซิโนมา ซึ่งก่อตัวขึ้นในเนื้อเยื่อของส่วนต่างๆ ของศีรษะและลำคอ ซึ่งต่างจากชนิดสเควมัสเซลล์คาร์ซิโนมา เนื้อเยื่อนี้เรียกว่า เนื้อเยื่อต่อม และทำหน้าที่ผลิตเมือกและของเหลวอื่นๆ
มะเร็งศีรษะและลำคอชนิดอะดีโนคาร์ซิโนมามักจะส่งผลต่อโพรงอากาศข้างจมูก หรือต่อมนํ้าลาย ไม่ใช่ช่องปาก ลำคอ หรือกล่องเสียง
ผลตรวจบางอย่างอาจส่งผลต่อทางเลือกในการรักษา
การตรวจตัวบ่งชี้ทางชีวภาพ (Biomaker testing) สามารถช่วยในการวินิจฉัยโรคมะเร็ง และกำหนดทางเลือกในการรักษาสำหรับโรคมะเร็งศีรษะและลำคอบางชนิด
การแบ่งระยะของโรคมะเร็งศีรษะและลำคอ
การแบ่งระยะคืออะไรและมีวิธีการอย่างไร
การแบ่งระยะของมะเร็งจะทำให้ทราบเกี่ยวกับตำแหน่งของมะเร็ง ขนาดของมะเร็ง มีการแพร่กระจายไปยังเนื้อเยื่อใกล้เคียงหรือไม่ และมีการแพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองที่อยู่ใกล้เคียง หรือส่วนอื่นๆ ของร่างกายหรือไม่
การแบ่งระยะมะเร็งเป็นขั้นตอนที่สำคัญอย่างยิ่งบนกระบวนการรักษาโรคมะเร็งของผู้ป่วยและใช้เพื่อช่วยตัดสินใจว่าจะใช้วิธีการรักษาใด เพื่อต่อสู้กับโรคมะเร็ง ดังนั้น ก่อนที่ท่านและแพทย์ของท่านจะวางแผนการรักษา ท่านจำเป็นจะต้องได้รับการตรวจหาระยะของมะเร็ง
มะเร็งศีรษะและลำคอแบ่งเป็น 5 ระยะ
การแบ่งระยะของมะเร็งศีรษะและลำคอจะแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับตำแหน่งจุดกำเนิดของเซลล์มะเร็ง โดยแบ่งออกเป็น 5 ระยะ คือ ระยะที่ 0 ถึงระยะที่ 4 ยิ่งตัวเลขยิ่งสูงเท่าไหร่ มะเร็งก็จะยิ่งแพร่กระจายมากขึ้นเท่านั้น
โรคมะเร็งศีรษะและลำคอสามารถเกิดขึ้นได้ในหลายตำแหน่ง ดังนั้น เกณฑ์ในการแบ่งระยะจะแตกต่างกันเล็กน้อย ขึ้นอยู่กับตำแหน่งที่เป็นจุดกำเนิดของมะเร็ง
การแบ่งระยะสามารถช่วยให้แพทย์พยากรณ์โรคของท่านได้ ซึ่งอาจช่วยพิจารณาได้ว่า โรคมะเร็งของท่านอาจมีโอกาสกลับมาเป็นซํ้าหรือไม่
มะเร็งระยะที่ 0 หมายถึง พบเซลล์มะเร็งในเยื่อบุของบริเวณที่เป็นมะเร็ง (เช่น ช่องปากหรือลำคอ เป็นต้น) แต่ยังไม่ลุกลามเข้าไปในเนื้อเยื่อที่อยู่ลึกลงไป ซึ่งอาการเริ่มแรกของมะเร็งศีรษะและมะเร็งลําคอในระยะนี้อาจจะยังไม่สามารถสังเกตพบได้
มะเร็งระยะที่ 0 เรียกอีกอย่างว่า มะเร็ง ณ จุดกำเนิด
มะเร็งระยะที่ 1 ส่วนใหญ่มีขนาด 2 เซนติเมตรหรือเล็กกว่า และยังไม่ได้แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองหรือส่วนอื่นๆ ของร่างกาย
มะเร็งระยะที่ 2 ส่วนใหญ่มีขนาดใหญ่กว่า 2 เซนติเมตร แต่เล็กกว่า 4 เซนติเมตร และยังไม่ได้แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองหรือส่วนอื่นๆ ของร่างกาย
มะเร็งระยะที่ 3 โดยทั่วไป มะเร็งระยะที่ 3 จะมีลักษณะอย่างใดอย่างหนึ่งใน 2 อย่างนี้
• เนื้องอกมีขนาดใหญ่กว่า 4 เซนติเมตร หรือ
• ได้แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองที่คอด้านเดียวกันกับเนื้องอก และต่อมนํ้าเหลืองนั้นมีขนาดเล็กกว่า 3 เซนติเมตร
มะเร็งระยะที่ 4 เป็นระยะของโรคมะเร็งศีรษะและลำคอที่มีการลุกลามมากที่สุด อาจมีขนาดเท่าใดก็ได้และได้มีการแพร่กระจายไปแล้ว มะเร็งอาจแพร่กระจายได้หลายเส้นทาง ซึ่งได้แก่
• แพร่กระจายไปยังส่วนอื่นๆ ของศีรษะและลำคอ
• แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองซึ่งมีขนาดใหญ่กว่า 3 เซนติเมตร ที่คอด้านเดียวกันกับเนื้องอก
• แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองหลายต่อมซึ่งมีขนาดใดๆ ที่คอด้านเดียวกันกับเนื้องอก
• แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองต่อมเดียวซึ่งมีขนาดใดๆ ที่คอด้านตรงข้ามกับเนื้องอก
• แพร่กระจายไปยังส่วนที่อยู่ห่างออกไปของร่างกาย เช่น ปอด หรือตับ
References:
Head and Neck Cancers.
https://www.cancer.gov/types/head-and-neck/head-neck-fact-sheet. Accessed January 10, 2024.
Head and neck cancers.
https://www.chulacancer.net/articles-page.php?id=449&keysname=academic. Accessed January 10, 2024.
Head and neck cancer.
https://www.nhs.uk/conditions/head-and-neck-cancer/. Accessed January 10, 2024.
Head and neck cancers.
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/head-and-neck-cancers/symptoms-causes/syc-20354171. Accessed January 10, 2024.
Head and Neck Cancers Basics.
https://www.cdc.gov/head-neck-cancer/about/index.html. Accessed January 10, 2024.
ภาษาที่หลากหลายเกี่ยวกับการแบ่งระยะ
การแบ่งระยะอาจทำให้รู้สึกสับสน และสิ่งหนึ่งที่ทำสับสน ก็คือ ภาษา ตัวอย่างเช่น ระบบการแบ่งระยะ ที่อธิบายข้างต้นถูกกำหนดโดยวิธีการแบ่งระยะแบบทีเอ็นเอ็ม (TNM system)
TNM ย่อมาจาก เนื้องอก (tumor), ต่อมนํ้าเหลือง (node), การแพร่กระจาย (metastasis) และใช้ตัวอักษรและตัวเลขเพื่ออธิบายขนาดและความลึกของเนื้องอก (T), มีการแพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองแล้วหรือไม่ (N) และมีการแพร่กระจายไปยังส่วนต่างๆ ของร่างกายนอกเหนือจากต่อมนํ้าเหลืองหรือไม่ (M) ท่านอาจเคยได้ยินตัวเลขและตัวอักษรเหล่านี้ที่ใช้อธิบายมะเร็งที่ท่านเป็นมาบ้างแล้ว ตัวอย่างเช่น มะเร็งปาก (ช่องปาก) ที่ได้แพร่กระจายไปยังกระดูกหรือผิวหนังบริเวณขากรรไกรหรือใบหน้า กล้ามเนื้อที่อยู่ลึก ลงไปของลิ้น หรือโพรงอากาศ ได้แพร่กระจายไปยังต่อมนํ้าเหลืองที่อยู่ด้านเดียวกัน 1 ต่อม แต่ต่อมนํ้าเหลืองนั้นมีขนาดไม่เกิน 3 เซนติเมตร และยังไม่ได้แพร่กระจายไปยังอวัยวะหรือตำแหน่งใดๆ ที่อยู่ห่างออกไป มะเร็งนี้จะถูกระบุว่าเป็น ระยะที่ 4A (T4a N1 M0)
วิธีการแบ่งระยะนี้อาจจะเข้าใจยาก ดังนั้นท่านควรพูดคุยกับแพทย์ของท่านเพิ่มเติม
บทความอื่นๆ
TH-OHN-00002 10/2023
ความร่วมมือ
